მწვანე თბილისი...
- გიორგი კანკია
- Aug 16
- 2 min read
Updated: Aug 17
ანუ, სად შეიძლება შეაფარო ჩრდილს თავი?
ურბანული გამწვანება
თბილისის გამწვანებასთან დაკავშირებული საკითხები სხვადასხვა სიხშირითა და ფოკუსით, მუდმივად ხვდება საზოგადოებრივი ყურადღების ცენტრში. ურბანული ეკოლოგიის პრიორიტეტი, "მწვანე ქალაქის" კონცეფციის სახით, თბილისის 2019 წელს დამტკიცებული მიწათსარგებლობის გენერალურ გეგმაშიც აისახა.
თბილისის მსგავსი ქალაქისთვის, სადაც ღია, საჯარო, მწვანე სივრცეებზე წვდომა შეზღუდული და უთანასწოროა, თითოეული ხეც განსაკუთრებით ღირებულია. ეს გამოიხატება, როგორც მათ მიერ შთანთქმული ნახშირბადის მოცულობით, ასევე თანდმევი სოციო-ეკონომიკური სიკეთით, რაც ჯანდაცვაში დაზოგილ ხარჯებსა თუ ყოველდღიური ცხოვრების ხარისხში გამოიხატება (ალფაიძე, 2022).
ამ მიზნით, ურბანული ეკოსისტემის მართვის ერთ-ერთ ეფექტურ მექანიზმად მიიჩნევა ე.წ. 3-30-300 მიდგომა. ეს გულისხმობს, რომ ურბანულ გარემოში ჰარმონიული თანაცხოვრებისთვის, საცხოვრებლის ფანჯრიდან მინიმუმ სამი ხე უნდა ჩანდეს, უბნის ტერიტორიის მინიმუმ 30% დაფარული იყოს ხის ვარჯით და 300 მეტრის რადიუსში ხელმისაწვდომი იყოს სარეკრეაციო სივრცე (Browning et al., 2024).
მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად რეალისტურია ამ კონცეფციის პრაქტიკაში განხორციელება, ეს კონკრეტული ინდიკატორები გვეხმარება გავზომოთ და შევაფასოთ ქალაქის სხვადასხვა არეალი, განვსაზღვროთ სად რა ტიპის და ინტენსივობის ჩარევაა აუცილებელი და საჭიროების მიხედვით დავგეგმოთ კონკრეტული ღონისძიებები.
გამწვანება და ეკოსისტემის მართვა კომპლექსური საკითხია და მრავალი კომპონენტისგან შედგება. ამ შემთხვევაში, ყურადღებას ურბანულ გარემოში ხის ვარჯის დაფარულობაზე გავამახვილებთ.
რა ხდება თბილისში?
თბილისში, მიწის ზედაპირის ტემპერატურის მსგავსად, ხის ვარჯით დაფარულობაც სოციო-სივრცითი უთანასწორობის ანარეკლია. მჭიდროდ განაშენიანებულ გარემოში, მუქი მწვანე ლაქებით ურბანული პარკები ნათლად იკვეთება.
ყოფილი ან/და მოქმედი საწარმოო არეალები გამოირჩევა ხის ვარჯით დაფარულობის მცირე მასშტაბით. მიწის ზედაპირის მზარდ ტემპერატურასთან ერთად, ეს განსაკუთრებით პრობლემურია იმითაც, რომ ბუნებრივი საფარის ნაკლებობის გამო, ვერ ხერხდება ამ ტერიტორიებიდან ჰაერში გაფანტული მავნე ნაწილაკებისა და ნივთიერებების შთანთქმა.
უბნების დონეზე ხის ვარჯით დაფარულობის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ქალაქის მჭიდროდ განაშენიანებულ ნაწილში, 30%-იან მაჩვენებლს თბილისის ცენტრალური, ისტორიული უბნები აკმაყოფილებენ. გასაკვირი არაა, რომ წყნეთისა და კოჯორი-კიკეთის დასახლებებიც გამოირჩევიან ამ მაჩვენებლით.
შესამჩნევი და საგულისხმოა საბჭოთა პერიოდში გაშენებული უბნების განსხვავებული მაჩვენებლებიც. ვაჟა-ფშაველას კვარტლებში (31.24%), დიღმის მასივსა (29.43%) თუ საბურთალოზე (28.97%) მცხოვრებთ, შედარებით მეტი შესაძლებლობა აქვთ ზაფხულის სიცხეს ჩრდილში შეაფარონ თავი, ვიდრე ფონიჭალის (12.83%), დიდი დიღმის (11.55%) თუ მუხიანისა (9.16%) და ვარკეთილის (6.47%) მობინადრეებს.
თბილისის უბნებს შორის, ტერიტორიის ხის ვარჯით დაფარულობის მედიანური მაჩვენებელი 19.02%-ს შეადგენს.
